از عقلانیت‌فقهی تا عقلانیت‌کلامی

پاره‌ای از متن:

عرف پسندیده

عرف به مرور زمان بر اثر ناگزیری‌های پیگیر شکل می‌گیرد، از همین‌جاست که دانستن عرف مردم، برای مجتهد شرط است و هر آن‌که بر کرسی‌قضاوت می‌نشیند، از مفتی و قاضی گرفته تا زمام‌داران محلی باید در حین‌داوری به عرف حاکم در میان مردم آگاهی داشته‌باشد، در غیر آن، راه‌ نادرست می‌پیماید و بر مشکلات مردم می‌افزاید.ابن‌عابدین در این باره می‌گوید: مفتی و قاضی نمی‌توانند در وجود عرف پسنديده به ظاهر روایت حکم کرده و عرف را ترک کنند. از مثال‌هایی که در رسالۀ " وسطیت در فتوا " آمده‌است، یکی هم به کارگیری الفاظ طلاق از سوی شوهر است. مفتی باید به دقت غور کند که این الفاظ در محل موردنظر چه کاربردی دارد و معنی عرفی آن چیست؛ زیرا با تغییر مکان و زمان الفاظ می‌توانند معانی متفاوتی دریابند که گاه باهم در تناقض می‌باشند. از دید صاحب این قلم، بهرۀبانکی و رهن ( گروی ) نیز نظر به ضرورت مردم و فراگیری آن، می‌تواند در این چهارچوب ارزیابی شود.